VSW031 Annest Wiliam, Hodges, Fforestfach;Mettoys, Fforestfach

Tua 1954-55 bu Annest yn gweithio yn ffatrïoedd Mettoys a Hodges dros wyliau’r haf. Gweithiai ar y llinell gynhyrchu yn gwneud teganau metel ac roedd yn rhaid iddi wisgo menig lledr. Roedd yn waith didostur, disgybledig, yn enwedig pan oedd y dyn amser a symud yn dod heibio. Yn ystod haf arall bu’n gweithio ar y switsfwrdd yn Hodges. Yn Mettoys’ teimlai’n falch iddi greu rhywbeth â’i dwylo ei hun.

VSW032 Jenny Sabine, Prestcold Fridges, Jersey Marine;Penn Elastic, Fforestfach

Disgrifia Jenny Abertawe wedi bomio’r rhyfel. Penderfynodd fynd yn ysgrifenyddes a gweithiodd yn ffatri Prestcold Fridges am bedwar mis yn 1961. Disgrifia’r daith i’r gwaith a chlocio allan. Doedd dim llawer o waith, ond, fel menyw, gofynnwyd iddi wneud profion sain ar beiriannau golchi. Doedd dim cyswllt â llawr y ffatri. Symudodd i Penn Elastic oedd yn gwneud net lastig ar gyfer corsedau yn 1961. Dynion oedd yn y swyddi rheoli ac roedd peth harasio geiriol a rhywiol yno. Gadawodd i weithio yn llyfrgell y brifysgol.

VSW035 Grace Beaman, Unit Superheaters, The Strand;Mettoys, Fforestfach

Gadawodd Grace yr ysgol yn 15 oed (1963) gan nad oedd ei thad yn credu ei bod yn werth addysgu merched. Gweithiodd mewn siopau ac yna yn Mettoys am 3 blynedd. Roedd menywod yn ddeheuig ar y llinell gynhyrchu. Roedd y dynion diogelwch yn chwilio bagiau’r gweithwyr. Gallai menywod drwsio eu peiriannau eu hunain petaent yn torri. Symudodd i ffatri Unit Superheaters yn gyrru nenbont craen gyda 13 o fenywod eraill . Ymunodd â’r Undeb gan i swyddog ddweud wrthi y collai ei swydd os na wnâi. Mewn adran yn Unit Superheaters roedd pelydrau 'Gamma' ac nid oedd menywod yn cael gweithio yno. Pan oedd yn Mettoys ai i glwb cymdeithasol yn yr Hafod a dechreuodd gynghrair ddartiau. Yn y pen draw prynodd swyddfa bost yng Nglandŵr ac enillodd radd yn 2000.

VSW040 Ann Harrison, Mettoys, Fforestfach

Aeth Ann i goleg technegol i ddysgu teipio a chafodd waith yn y swyddfa yn Mettoys ond roedd yn teimlo bod merched y swyddfa yn well na hi a symudodd i lawr y ffatri. Roedd yn gwneud ceir James Bond. Roedd ganddi spina biffida ond roedd yn gallu cerdded. Roedd ei mam yn gweithio yno hefyd ac eisiau ei hamddiffyn yn erbyn sylwadau digywilydd pobl eraill. Gwaith ar dasg a helpu pobl eraill. Priododd yn 1967

VSW041 Patricia Ridd, Addis, Abertawe;Windsmoor, Abertawe;Smith's Crisps, Abertawe;Mettoys, Fforestfach;Corona, Abertawe;Walkers, Abertawe

Gadawodd Patricia Ysgol Dechnegol Abertawe yn 15 oed (1961) i weithio yn ffatri Addis yn gwneud brwsys llaw. Roedd hi ar 'inspection'. Arhosodd 2 flynedd. Yna i ffatri wnïo Windsmoor, yn gwneud dillad i’r fyddin (2 flynedd eto). Yna cafodd fab a dychwelodd i Addis - gwneud brwsys masgara. Yna bu’n Smith’s Crisps - byddai’r creision yn dod i lawr twndish a byddai’n rhoi’r bag glas o halen ym mhob pecyn. Arhosodd yno chwe mis ac yna i ffatri bop Corona, am 26 mlynedd (1966-92). Dechreuodd ar y llinell yn gwylio poteli pop yn mynd nôl a mlaen. Yna bu yn y seler yn gwneud pop a seidr ac yna ar y wagen fforch-godi yn symud 'pallets'. Pan gaeodd y ffatri aeth i Walkers’ eto ar y wagen fforch-godi a gweithio shifftiau nos hefyd. Roedd llawr y ffatri yn brysur iawn. Prynu seconds yn y ffatrïoedd. Yn Walkers’ os nad oedd gwaith - noson i ffwrdd a dim tâl. Damweiniau - bu yn yr ysbyty gyda llosgiadau asid o Corona. Mae ganddi dystysgrifau i yrru wagen fforch-godi. Roedd Walkers’ a Corona yn oer - rhewodd y pop. Prin yn gweld ei gŵr oherwydd shifftiau. Roedd Corona fel teulu - y ffatri orau. Gweithiodd mewn ffatrïoedd 1961-98. Yna gweithiodd yn y brifysgol.

VSW043 Margaret Morris, Addis, Abertawe;Mettoys, Fforestfach

Gadawodd Margaret yr ysgol yn 15 oed (1964) a dechrau yn Addis, bu yno nes geni’i mab (1971). Roedd yn gwneud pegiau plastig ond cafodd sawl damwain - briwiau ar ei breichiau. Cafodd ei symud i’r felin yn gorchuddio a dipio pren. Defnyddient 'Bostick' i ludo’r blew - y nwyon yn eu heffeithio. Roedd codi treis yn waith trwm. Bu’n gwneud brwsys masgara hefyd. Cymdeithasu ar y penwythnosau. Byddech yn archebu nwyddau o’r ffatri. Gwnâi’r ffatri goed Nadolig hefyd. Roedd y siop baent y tu allan i’r prif adeiladau - diogelwch. Caech chi ddeng munud yn unig i smygu yn y toiled. Caent eu talu drwy’r banc. Yna symudodd i Mettoys. Hoffai wneud y garejys - ei swydd gyntaf, ond cafodd ei symud ar y llinell gynhyrchu. Gweithiai â’i dwy law yn rhoi olwynion ar geir tegan. Arhosodd yno 2 flynedd. Rhaid cadw i fynd yno. Byddai’r merched yn anfon losin lawr y llinell i’w gilydd. Neu nodyn - GWENA! Dysgon nhw ddarllen gwefusau. Adeg y Nadolig caent brynu bagiau o deganau - eilradd. Roedd yn rhaid gwasgu pedal i nodi faint o geir oedd wedi’u gwneud. Os yn gyflym - ennill bonws. Dynion yn nôl a chario’r cydrannau (ffenestri / drysau) atynt.

VSW047 Madge Sinclair, Mettoys, Fforestfach

Lluniau o Ffatri Mettoys, Fforestfach, Abertawe, 1960au

VSW048 Eira John, Mettoys, Fforestfach

Bu’n rhaid i Eira adael yr ysgol ramadeg oherwydd y rhyfel. Ymunodd hi a’r WAAFs. Yna priododd a chael plant. Dechreuodd yn Mettoys tua 1960 yn pacio yn y warws i ennill arian ychwanegol. Roedd cyfnod y Nadolig yn brysur iawn, a sêls teganau. Nid oedd yn aelod o undeb. Roedd miloedd o fenywod yn y ffatri. Mwynhaodd y cyfeillgarwch yno. Roedd ei gŵr yn rhyw fath o oruchwyliwr yn y ffatri. Gadawodd i weithio yn y DVLA.

VSW049 Monica Walters, Smiths Crisps, Fforestfach

Gadawodd Monica yr ysgol yn 15oed (1952) ac aeth i weithio yn Woolworth’s ond o fewn misoedd roedd yn Smith's Crisps. Ar y dechrau roedd yn stampio rhifau ar duniau creision a’u stacio ar gyfer y lorïau. Yna symudodd i’r adran focsio. Yna cawson nhw beiriant a byddai hi’n tynnu tuniau oddi ar y rholeri, rhoi pecynnau oddi ar y treis a rhoi caeadau arnynt. Roedd codi cymaint o becynnau creision yn gwisgo’i bysedd. Byddai nyrs yn archwilio’u bysedd bob bore. Roedd yn rhaid gwneud 800 tun y dydd i gael eich cyflog + bonws am bob cant dros hyn. I fyny’r grisiau gwnaent y creision - gwynt ofnadwy. Prysur iawn yn yr haf, yr amser yn llusgo yn y gaeaf. Gwisgai ffedog fawr drwchus ar gyfer bocsio. Bonws a chinio Nadolig. Darperid twrbanau. Câi’r tuniau eu rhifo. Byddai cerddoriaeth yn chwarae a rhai gweithwyr yn jeifio. Gadawodd pan briododd tua 1957 - doedd ei gŵr ddim yn cymeradwyo’r job. Pryfocio’r gyrwyr. Trip blynyddol. Cafodd gloc taro Westminster ganddynt pan briododd.

VSW050 Beryl Jones, Avon Inflatables, Dafen;Hodges, Fforestfach

Dechreuodd Beryl yn ffatri Hodges yn 1960/1 (tan 1964) ar ôl gadael yr ysgol yn 15. Cnociodd ar ddrws y ffatri gyntaf y daeth ati. Roedd yn gwneud siwtiau dynion: dynion yn torri mas a merched yn gwnïo. Yn y 'cutting room' y bu hi. Sonia am bwysigrwydd undebaeth yn y ddwy ffatri; rhoi ei chyflog i’w mam; merched Abertawe; y 'monkey parade'. Ar ôl priodi a magu’r plant aeth i weithio i Avon Inflatables yn 1980 yn gwneud dinghies. Disgrifia wynt y gliw yno a chŵyn am ei bod yn siarad Cymraeg. Dysgu am fywyd mewn ffatri. Gadawodd yn 1990.

VSW051 Jean Evans, Mettoys, Fforestfach;John Stanton, Swansea

Gadawodd Jean yr ysgol yn 15 oed (1960) a gweithiodd yn siop Home and Colonial, Abertawe, cyn symud ar ôl 8 mis i Mettoys. Gwaith caled, câi popeth ei bwyso a châi hi ei thalu yn unol â’r hyn oedd yn y 'pallets'. Cafodd ei symud o gwmpas - ar y llinell gynhyrchu yn gwneud teganau. Gadawodd pan gafodd ei mab ond dychwelodd ar ôl 8 mis ar y shifft gyda’r nos. Roedd yn yr Adran Ffetlo yn glanhau darnau o geir. Yna bu’n archwilio’r ceir gorffenedig yn barod i’w pacio. Byddai’n nodi gwaith o safon is. Yna cafodd fwy o gyfrifoldeb - yng ngofal eraill. Gadawodd am ei bod wedi blino ar waith gyda’r nos, aeth i ffatri wnïo John Stanton ond o fewn tair wythnos dychwelodd i Mettoys. Yna gadawodd i wneud gwaith domestig. Yn Mettoys byddai’r rheolwr yn tsiecio‘r gwaith yn ddirybudd. Dynion oedd y cotiau gwynion gan amlaf. Daeth allan o’i chragen yn y ffatri. Roedden nhw’n cael hwyl yno.

VSW052 Cynthia Rix, Mettoys, Fforestfach;Windsmoor, Abertawe;Llamas, Abertawe

Disgrifia Cynthia Abertawe adeg y rhyfel. Gadawodd yr ysgol yn 14 oed (1952) roedd Iddewon yn chwilio am ferched ifanc (rhad) i weithio yn eu ffatrïoedd. Dechreuodd yn Llamas yn gwneud nicers a chrysau pêl-droed, ond cafodd ei diswyddo ar ôl pythefnos. Doedd hi ddim yn gallu gwnïo a chuddiodd ddilledyn roedd wedi’i ddifetha. Roedd hysbyseb tu allan i ffatri Windsmoor (dillad menywod) am weithwyr. Cafodd ei hanfon i nôl cotwm streipiog a bwced o stêm! Yn Windsmoor galwodd cynrychiolydd yr Undeb hwy allan ar streic a chafodd 17 ohonynt eu diswyddo. Yna symudodd i Mettoys a ‘dyna ble dechreuodd fy mywyd.’ Hwyl fawr a gweithio mewn tîm. Gweithiodd ar y llinell gynhyrchu - jobs gwahanol - ac yn pacio. Cafodd un ffrind ei diswyddo am geisio dwyn roced tegan. Gadawodd Cynthia a gweithiodd mewn caffes a siopau. Yn Mettoys collodd un fenyw ei llaw - cafodd swydd ysgafn a iawndal. Dim llawer o iaith fras yno. Yn Llamas roeddent yn cael eu trin y wael. Mettoys oedd y gorau. Cafodd dyllau yn ei chlustiau yn y toiled yno. Cafodd ei brawd ei godi a’i hongian ar beg yn Windsmoor. Anfonid gweithwyr newydd i nôl sgriwdreifer heb lafn. Pawb ynghyd.

VSW059 Hilda Glenys Rees (Glenys), Louis Marx, Abertawe;Smiths Crisps, Abertawe;Mettoys, Fforestfach

Gadawodd Glenys yr ysgol yn 14 oed (1946) a dilynodd ei ffrindiau i’r ffatrïoedd. Gweithiodd dros ruthr y Nadolig yn Mettoys (1947) ac yna aeth i ffatri newydd Louis Marx. Ei rhif oedd 312. Roedd staff y swyddfa ‘ychydig yn well’ na nhw – llieiniau ar eu byrddau yn y cantîn. Roedd hi’n gwneud gynnau pop a Daleks. Gwaith ar dasg. Byddai’r dyn amser a symud yn nodi’r targedi. Gadawodd pan oedd yn feichiog (gweithio yno 1948-54). Cael budd-dal mamolaeth os gweithio nes hyd at chwe mis. Canu ar y bws. Undebau yn eu stopio rhag gweithio os yn rhy boeth. Gwaith amrywiol. Timau pêl-droed a phêl-rwyd a chyngherddau yn y cantîn. Paentio ceir tegan â llaw. Glendid. Aeth rhywbeth i’w llygad – i’r ysbyty. Pawb yn helpu pawb. Swyddogion diogelwch wrth y giât. Iaith gref. Yn Mettoys clywsant hanes priodas y Frenhines dros y 'tannoy'. Munud o dawelwch yn Louis Marx pan fu farw’r Brenin. Tynnu coes. Dychwelyd i weithio rhan amser yn Louis Marx. Bu hefyd yn Smith’s Crisps cyn dychwelyd i Louis Marx. Ofn y peiriant mawr. Gwynto o greision. Gweithio fel robot yno.

VSW060 Joan Gibbon, Fisher Price, Fforestfach;Mettoys, Fforestfach

Ar ôl gadael yr ysgol yn 14 oed, gweithio mewn golchdy, priodi a chael plant, dechreuodd Joan weithio yn rhan amser yn ffatri Fisher Price yn gwneud teganau pren tua 1973. Roeddent ofn y fforman oherwydd os byddai’r peiriannau’n torri byddai hynny’n stopio’r llinell gynhyrchu. Roedd targedau a bonysau yno. Yn y gaeaf roedd hi’n oer iawn ac yn rhy boeth yn yr haf. Symudodd i Mettoys c.1973 pan gaeodd Fisher Price. Gadawodd eto pan gaeodd hon tua 1983.

VSW061 Eirlys Lewis, Vandervell Productions, Caerdydd;Mettoys, Fforestfach;Alan Paine, Rhydaman;Pullmans Flexolators, Rhydaman

Gadawodd Eirlys yr ysgol yn 15 oed (1964) a dechrau yn Pullman’s Flexolators, yn gwneud seddi ceir, sbrings a.y.b. Cyd-dynnu yno. Ysmygu wrth eu gwaith. Talu arian i’r Undeb ond nid % y Blaid Lafur. Gwaith brwnt. Un gwaith peryglus - rhoi cot o baent ar bethau oherwydd asid. Tynnu coes gweithwyr ifanc - nôl 'elbow grease'! Dysgu ffordd o fyw yno. Lot o regi yno. Clywed am drychineb Aberfan yn ffatri Alan Paine. Camgymeriad oedd mynd yno (9 mis yn unig); yna i Mettoys am dair blynedd (tua 1966-9), ar linell gynhyrchu’r ceir bach. Merched ffit yno. Yna gweithiodd ar fferm am 2 flynedd. Yn 1972 aeth i Vandervell Products, Tremorfa, Caerdydd - cynhyrchu cydrannau ceir a loris. Bu yno 10 mlynedd. Adran newydd (tua.1976) a merched yn cael gwneud yr un gwaith â’r dynion. Dyn yn gofyn am ei help. Cyfweliad ar y BBC am y gwaith. Gwaith 'mechanic'. Clwb cymdeithasol - chwarae 'ninepin bowling'. Arian da. Collodd un fenyw ei bysedd mewn peiriant - iawndal. Gwrthododd Eirlys ymuno â streic am y gwres yno yn 1976 - teimlai bod y cwmni wedi gwneud ei orau. Bu yn ‘coventry’ am 4 mis. Menyw yn gwrthwynebu iddi siarad Cymraeg - ateb yn ôl. Y merched ddim yn cael gweithio shifft nos. Yna priododd a threuliodd gyfnodau yn ffatrïoedd llaeth (Llangadog) a chaws ( Caerfyrddin).