Gadawodd Hilary yr ysgol yn 15 oed a dechrau yn Burlington’s yn 1953. Gweithiai yn yr adran ffabrigau; roedden nhw’n gwneud menig lledr a diwydiannol hefyd. Deuai bysys â’r gweithwyr i holl ffatrïoedd y stad. Gwnaent waith ar dasg, gwrando ar 'Housewives’ Choice' ac roedd rhai yn gweithio gartref. Blinodd yno ar ôl tua 9 mlynedd ac aeth i ffatri KLG i wneud plygiau tanio. Smith’s Industries oedd yn rhedeg hon - cwmni teuluol da yn talu tal salwch ac yn rhoi gwyliau ychwanegol ar ôl deng mlynedd. Cymerodd Ford’s y ffatri drosodd a dyblodd y gyflog - cawson nhw gyflog cyfartal. Gweithiodd am 10 mlynedd i KLG a 44 mewn ffatrïoedd. Noda’r bywyd cymdeithasol.
VSE034 Shirley Smith, Burlington, Caerffili;Burry Son & Company Ltd, Trefforest
Bu Shirley mewn coleg masnachol cyn gadael yn 17 oed. Yna gweithiodd mewn siop cyn symud i Burry’s yn 1957 (tan 1982) - ffatri decstilau a hithau’n deipydd llaw-fer yn y swyddfa. Roedd peiriant hynafol yno i gyfrif y cyflogau. Mae’n trafod ei chyflog a chyflog un oruchwylwraig - yn gyfartal â’r dynion. Roedd hi’n swnllyd iawn ar lawr y ffatri a’r gweithwyr ar eu traed drwy’r dydd. Roedd yr amodau’n wael yn y swyddfa a’r ffatri yn boeth drwy’r flwyddyn. Mae’n enwi’r ffatrïoedd oedd ar agor ar Stad Trefforest yn y cyfnod hwn. Bu farw’r bos yn sydyn a chymerwyd y ffatri drosodd gan Burlington’s Gloves. Cafodd ei diswyddo yn 1989.
Roedd Carol yn 16 oed pan ddechreuodd weithio yn Morris Motors, Felin-foel, Llanelli yn 1966. Enillai 6 yr wythnos a theimlai ei bod yn filiwnydd. Gweithiodd yn y ffatri am 37 mlynedd nes ei bod yn 53 mlwydd oed. Ar y dechrau gweithiai ar lawr y ffatri yn cydosod rheiddiaduron copr-pres ar gyfer ceir Mini, Maxi a Marina. Pan adawodd yn 2003 roedd yn profi systemau oeri olew ceir Audi i gwmni Calconic Kansei. Gweithiodd Carol yn yr un ffatri i Morris Motors, Llanelli Radiators (1987) a Calsonic Kansei (1989-)
Cardwells, Llanbedr Pont Steffan
VSW011 Augusta Davies, Cardwells, Llanbedr Pont Steffan;Slimma-Dewhirst, Llanbedr Pont Steffan
Gadawodd Augusta yr ysgol yn 16 oed (1961), bu'n glanhau a phriododd a chael plentyn, cyn dechrau yn Cardwells' yn 1965. Bu yno am 2 flynedd cyn cael plentyn arall a mynd nôl i Slimma (1976-2002). Teimlodd hiraeth ar ôl y merched. Yn Slimma pawb â thargedi ac roedden nhw'n tsiecio bob dwy awr. Dim undeb yn Cardwells' ond un yn Slimma. Erbyn y diwedd lot o fois ifanc o'r ysgol yn 'machinists' yno - tynnu'u coesau. Canu gyda'r miwsig o'r radio. Dim amser i siarad. Trafod newid o dalu arian i dalu trwy'r banc. Tripiau o'r ddwy ffatri, Parti Nadolig a chael twrci a gwin fel bonws yn Slimma. Prynu 'seconds'. Bu creche gan Slimma - ar y bws i Aberteifi (c. 1990??) Bu hi yn ffatrïoedd Llanymddyfri ac Abertawe hefyd. Gadawodd am fod 'arthritis' arni.
VSW010 Phyllis Eldrige & Olga Thomas, Cardwells, Llanbedr Pont Steffan;Cardwells, Machynlleth
Gadawodd Phyllis yr ysgol yn 16 (c.1959) ac arhosodd gartre ar y fferm am 3 blynedd cyn gweld hysbyseb yn y papur am 'machinist' yn Cardwells' .Bws yn mynd â nhw i Fachynlleth. Lodgins yno. Gadawodd Olga yn 15 oed (1959), bu mewn ffatri pacio wyau yna i Cardwells' Machynlleth. Teithio ar y trên hefyd. £4 yr wythnos + lodgins + teithio. Yno am flwyddyn yn aros i ffatri Llambed gael ei gorffen. Ffatri Llambed ar gau am wythnosau yn 1963 achos yr eira - dim tal. Merched o'r pentrefi o gwmpas. Ffrogiau menywod roedden nhw'n eu gwneud fwyaf. Dim cofio undeb - 'grin and bear it'. Cael yr 'off-cuts'. Nodwydd trwy'r bys. Gwaith 'skilled' V smwddio. Cymraeg oedd yr iaith fwya. Gadael pan oedden nhw'n disgwyl babi. Phyllis wedi prynu peiriant a gwnïo gartre. Boddhad o weld dilledyn roedden nhw wedi'i wneud am rywun.
VSW010 Phyllis Eldrige & Olga Thomas, Cardwells, Llanbedr Pont Steffan;Cardwells, Machynlleth
Gadawodd Phyllis yr ysgol yn 16 (c.1959) ac arhosodd gartre ar y fferm am 3 blynedd cyn gweld hysbyseb yn y papur am 'machinist' yn Cardwells' .Bws yn mynd â nhw i Fachynlleth. Lodgins yno. Gadawodd Olga yn 15 oed (1959), bu mewn ffatri pacio wyau yna i Cardwells' Machynlleth. Teithio ar y trên hefyd. £4 yr wythnos + lodgins + teithio. Yno am flwyddyn yn aros i ffatri Llambed gael ei gorffen. Ffatri Llambed ar gau am wythnosau yn 1963 achos yr eira - dim tal. Merched o'r pentrefi o gwmpas. Ffrogiau menywod roedden nhw'n eu gwneud fwyaf. Dim cofio undeb - 'grin and bear it'. Cael yr 'off-cuts'. Nodwydd trwy'r bys. Gwaith 'skilled' V smwddio. Cymraeg oedd yr iaith fwya. Gadael pan oedden nhw'n disgwyl babi. Phyllis wedi prynu peiriant a gwnïo gartre. Boddhad o weld dilledyn roedden nhw wedi'i wneud am rywun.
Gadawodd Mair yr ysgol ramadeg oherwydd salwch ei thad, yn 15½ oed, gweithiodd yn W.H. Smiths cyn ymuno â Kayser Bondor tua 1952. Roedd ei mam yn gwrthwynebu iddi weithio mewn ffatri. Mae’n disgrifio’r cyfweliad, y ffatri lân - amseru mynd i’r toiledau; torri allan â llaw - lliwiau a meintiau gwahanol; cynhyrchu bras a pheisiau mewn archebion enfawr; pwysigrwydd KB i Ferthyr. Yn Nowlais ( 1960 ymlaen) roedden nhw’n gwneud sanau sidan a dillad eraill. Cofia godi arian yn y ffatri wedi trychineb Aberfan. Noda ddathliadau’r Nadolig; y raddfa dâl; undebau; un streic am dâl a sut roedd Courtaulds yn eu trin. Sonia am ddamweiniau gyda’r cyllyll torri allan. Doedd hi ddim yn hoffi gweithio’n A.B. Metals - budr a merched gwahanol. Dychwelodd i KB a phan gaeodd honno aeth i Barton’s ac yna Forma - lle bu’n goruchwylio’r ystafell dorri allan. Gorffennodd yno yn 1995.
VSE055 Caroline Isina Aylward, Louis Edwards, Maesteg;Christie and Tyler's, Glyncorrwg
Gadawodd Caroline yr ysgol yn 15oed (1952) a dechrau yn Louis Edwards. Gweithiodd yno nes iddi gael ei mab -1959. Cyn iddi ddechrau yno roedden nhw’n gwneud iwnifformau’r fyddin ond bu hi’n gwneud ffrogiau min nos a llawer i M&S. Roedd yn gwnïo coleri yn bennaf. Disgrifia gynllun y ffatri. Y cydbwysedd dynion / menywod. Dim siarad. Dawnsio. Manteision y ffatri - prynu ffrogiau â namau arnynt. Perthyn i’r 'Garment Workers’ Union' a thalu ffioedd ddydd Gwener. Llafur caled. Amser a symud ar steiliau newydd - prisio’r gwaith. Nodwyddau mewn bysedd. Daliodd ei sgert mewn peiriant - felly cawsant oferôls i’w gwisgo. Bu’n chwarae pêl-rwyd ar ôl gwaith ambell dro. Dychwelodd am gwpwl o flynyddoedd (tua 1967-9) - ffatri hapusach. Y tro cyntaf roedd y gweithlu’n anniddig. Bu’n gweithio hefyd mewn ffatrïoedd dodrefn - Colonial/ Christie Tyler yn rhan-amser pan oedd ei mab yn fach. Defnydd mwy trwchus ond arian da. Y gwnïo’n haws - ddim mor ffyslyd. Disgrifia’r prosesau. Symud i Drefforest (1980s?) pan oedd prinder gwaith yng Nglyncorrwg. Yr un cwmni ond enwau gwahanol ar y ffatrïoedd. Gofynnwyd iddi weithio gyda chynllunydd fel 'machinist' yn datblygu dodrefn. Gwnâi waith preifat i un o’r dynion yn y ffatri. Yn ddiweddarach caeodd y ffatri yng Nglyncorrwg ac aethant i Bendragon ym Mhen-y-bont. Cafodd ei diswyddo ac aeth i weithio i’r Gwasanaethau Cymdeithasol.
Disgrifia Anita fyw mewn pre-ffab, gadael yr ysgol yn 15 oed (1954) a dechrau fel 'machinist' yn Polikoff’s. Gwneud dillad i’r fyddin a.y.b. a dillad gwely. Ei job gyntaf - gwneud balog trowseri. Stigma gyda gwaith ffatri. Gwaith ar dasg a chyrraedd targedi. Dyrchafiad i beiriant Pfaff mawr. Cerddoriaeth, canu a chwifio. Defod pan oedd priodas - cribo’r gwallt am yn ôl, sebon siwgr a sialc a rhoi mewn tryc i fynd i adran y dynion. Gwynt llygod mawr - Pawb allan. Pla o chwilod du. Derbyn gweithiwr hoyw. Mantais - siwtiau rhatach a dillad gwely. Dwyn siwtiau! Yn Christie-Tyler roedd yn aelod o’r National Union of Furniture Trade Operatives. Yn Poliakoff’s - anghydfod am amser a symud. Bu hi’n gynrychiolydd undeb - yn sefyll dros y merched. Nhw a ni. Dyrchafu menywod cegog i’w cael ar ochr y rheolwyr. Rolyrs o sbwliau cotwm a sgarff. Damwain ddifrifol gyda 'presser' a nodwydd trwy fysedd. Effaith hir dymor ar ei choesau a’i golwg. Gadawodd pan oedd yn feichiog - 1961. Dechreuodd gwyliau a thâl yn yr 1950au hwyr. Dawnsfeydd yng nghantîn Polikoff’s gyda bandiau byw a dim alcohol. Miss Polikoff - enillodd hi tua 1957. Dychwelodd i waith ffatri yn 1969/70 fel 'machinist' yn gwneud clustogwaith. Symudodd y ffatri o Ben-y-bont i Talbot Green. Bu yno 12mlynedd. Gwaith ar dasg a rhai gweithwyr barus. Stori am y fodrwy ddyweddïo - gonestrwydd. Balchder “Roeddwn i’n weithgynhyrchydd”.Chwarae tric - y peiriannau i gyd yn chwythu. Rhoi cyfeiriadau ym mhocedi iwnifform yr Awyrlu.
Roedd tad (trydanwr) a mam ('machinist') Sonia yn gweithio yn Denex. Cael pre-ffab ger y ffatri i fyw ynddo. Gadawodd hi’r ysgol yn 15 oed (1956), roedd ei thad wedi’i dysgu i ddefnyddio’r peiriannau ar foreau Sadwrn. Cafodd swydd yn y ffatri ond gwrthwynebodd yr Undeb - roedd y ffatri’n diswyddo gweithwyr. Aeth adre ond nôl yno mewn 6 wythnos. Llawer o streiciau ac un cloi allan. Yfed ar y Nadolig ac addurniadau. Dechreuodd ar wneud clytiau, ymlaen i dyllau botymau. Gwneud dillad plant > yna Harvey’s, cotiau dyffl> yna a Clifford Wiilaims and Son. Gweithio yn Smiths, Rhymni ond rhy strict. Denex- gweithwyr yn dwyn darnau o siacedi i wnïo pilyn gartre a riliau cotwm. Llawer o fflwff yno. Radio a chwaraewr recordiau a chanu. Os yn priodi eich clymu at eich peiriant. Cwlwm fel chwiorydd rhyngddynt. Tyllu ei chlustiau yn y toiled. Gadawodd pan yn feichiog. Gallai wneud pob tasg yno. Roedd torri â’r gyllell fawr yn beryglus - gwaith dyn. Bywyd cymdeithasol: dawnsfeydd, cinio ’r plant a charnifal - fflôt 'Rag Trade', a gwneud sioe. Undeb y Tailor and Garment Workers - bathodyn â siswrn arno. Ysmygu’n eistedd yn y toiled. Nodwydd trwy ei bys. Gweithiodd ei mam tan yn 80 oed yn Denex ac wedyn LCR Components. Aduniad merched Denex- cwtsho. Ysgrifennu ‘I Love Elvis’ lawr coes trowsus.
